Even terug naar maart 2021. De scholen waren net weer open en een derde coronagolf dreigde. “Juist nu, na een periode van thuisonderwijs, biedt de halfjaarlijkse toets houvast”, schreven we toen. Want toetsen kunnen: 

• inzicht geven in de (cognitieve) ontwikkeling van leerlingen, zodat je kunt bepalen of een leerling op de goede weg zit, vooruit gaat of op een bepaalde manier scoort ten opzichte van leeftijdgenoten;
• aanknopingspunten bieden voor het toekomstige onderwijsaanbod en helpen bepalen hoe je instructiegroepen samenstelt, welk materiaal je inzet en hoe je eigen leerkrachthandelen eruit komt te zien;
• gebruikt worden als meetlat voor de effectiviteit van je onderwijs gedurende een bepaalde periode. 

Deze houvast is prettig in onzekere tijden, maar ook nu. Het helpt je antwoord te vinden op een belangrijke vraag: wat hebben mijn leerlingen van mij nodig om te groeien?

Toetsen hebben ook een keerzijde. Er kan te veel getoetst worden, te eenzijdig, te veel summatief (gericht op de prestatie) en te weinig formatief (gericht op het proces). Het kan het stimuleren van een brede ontwikkeling beperken, leerlingen toetsstress geven en scholen toetsdruk om hoog te scoren. 

In een reactie op een onderzoek naar toetsstress in het basisonderwijs, noemt een groep 8-leerkracht het Nederlandse toetssysteem zelfs “kindermishandeling”, vertelt een ingehuurde mindfulnesscoach hoe ze leerlingen leert ontspannen voor een toets en ziet een andere leerkracht hoe toetsen leiden tot oefenen voor toetsen: “Wij hebben zelfs ouders die thuis consequenties hebben op lagere scores, terwijl het kind gewoon laat zien wat het kan.”

Tegelijkertijd zegt de minister van Onderwijs dat scholen niet verplicht worden om heel veel te toetsen: “Dus daar moeten de scholen zelf in matigen” en vindt de onderwijsinspectie dat gezonde stress bij toetsen hoort, “maar als dat leidt tot stress, buikpijn of ruzie bij kinderen, dan is dat niet goed. Dan ga je verkeerd met zo’n toets om.”

“Wij zijn gaan geloven dat de toets het beter weet dan al die professionals die dagelijks met kinderen in de weer zijn”, zegt een vertegenwoordiger van ‘Leve het onderwijs’ in een uitzending van onderzoeksprogramma Pointer, naar aanleiding van het onderzoek naar toetsstress. Volgens deze groep bestuurders in het onderwijs is de oorspronkelijk bedoeling van toetsen verschoven van het ondersteunen van het leerproces naar het dienen van een systeem. Het vakmanschap van de onderwijsprofessional moet weer centraal komen te staan en toetsen moeten weer een middel worden om ontwikkeling te ondersteunen in plaats van een doel op zich. 

Want toetsen weten het niet beter dan onderwijsprofessionals, maar helpen wel om onbevooroordeeld beeld van ontwikkeling neer te zetten. Want hoe je het ook wendt of keert, zo zeggen ook onderwijssocioloog Thijs Bol en toetsexpert Karin Heij, leerkrachten hebben vooroordelen. Dat is heel menselijk en niets om je voor te schamen. Je dient je er alleen bewust van te zijn én te zorgen dat je hulpmiddelen hebt die je helpen bij het vormen van een objectief beeld van de ontwikkeling van leerlingen en je eigen onderwijs.