Administratiedruk in het basisonderwijs

Delen?


Administratiedruk in het basisonderwijs

Waarom het maar niet minder wordt


Beknopte samenvatting

  • Onnodige administratie ontstaat vaak in de school zelf

  • De wettelijke ruimte is groter dan veel scholen denken

  • Administratiedruk is vooral een cultuurprobleem

  • Vertrouwen en eigenaarschap is de sleutel tot verlichting

Luister naar dit artikel als podcast (AI-gegenereerd)


Vraag een willekeurige leerkracht waar de werkdruk vandaan komt en de kans is groot dat het woord ‘administratie’ snel valt. Uit een recent rapport van de Algemene Rekenkamer blijkt dat leerkrachten met een voltijdsaanstelling wekelijks 6 tot 8 uur kwijt zijn aan administratieve zaken. Dat is bijna een volledige schooldag. Tijd die niet naar lesgeven en het begeleiden van leerlingen gaat. Geen wonder dat administratie voor veel leerkrachten die overwegen het onderwijs te verlaten, een belangrijk onderdeel van hun besluit vormt. Administratie is daarmee allang geen simpele irritatie meer, maar een structureel probleem dat al jaren op de agenda staat. Toch lijkt iedere poging om de registratiedruk te verlagen uiteindelijk te leiden tot… nieuwe lijstjes, nieuwe afspraken en nieuwe formats. Het voelt als dweilen met de kraan open. Hoe kan het dat een probleem dat al zo vaak is benoemd, besproken en ‘opgelost’, toch steeds weer terugkeert? Misschien omdat de oplossing niet zozeer administratief, maar veel meer cultureel is. Tijd voor een verkenning.

Image

Onnodige administratie

Natuurlijk zien leerkrachten het nut van admin. Het is nodig, noodzakelijk zelfs, om zicht te houden op de ontwikkeling van leerlingen, de kwaliteit van het onderwijs en om kennis te delen met collega’s, ouders, de inspectie en het bestuur. Dat hoort bij een professionele onderwijspraktijk. 

Maar werkdruk ontstaat meestal niet door zinvolle administratie. Die ontstaat door taken die weinig toevoegen: groepsplannen die niemand gebruikt, voortgangsinformatie die in meerdere systemen moet worden ingevoerd, formats die ‘voor de zekerheid’ bestaan of protocollen die niet worden geëvalueerd. Dan voelt administratie al snel als iets dat vooral bedoeld is voor anderen in plaats van als ondersteuning van het eigen onderwijs. 

Daarom is het belangrijk dat scholen regelmatig kritisch kijken naar alle administratieve handelingen in de school, óók de zinvolle. Wegen de opbrengsten nog steeds op tegen de tijd die leerkrachten erin steken? Want, zoals ook de Algemene Rekenkamer in het rapport benadrukt: die tijd kunnen zij maar één keer besteden. Als je niet oppast, neemt het tijd weg van zaken die veel belangrijker zijn: onderwijs geven en leerlingen begeleiden.


Image

Wetten en regels: wat moet nu echt?

Dat dwingt ons stil te staan bij een belangrijke vraag: wat is nu echt verplicht en wat doen we omdat we denken dat het moet? Het scherp krijgen van die grens biedt duidelijkheid en dat op zichzelf werkt al werkdrukverlagend. De inspectie erkent dat veel scholen met deze vraag worstelen en publiceerde daarom de brochure ‘Ruimte in regels’. Per thema staat hierin uitgelegd waarover een school zich wettelijk moet kunnen verantwoorden en hoe je dat kunt doen. Op de vraag of groepsplannen verplicht zijn, lees je bijvoorbeeld een kort en krachtig ‘nee’. Wel moet een school kunnen aantonen dat de vorderingen op de verschillende niveaus - leerling, groep en school - goed in beeld zijn gebracht en dat hiernaar gehandeld wordt. Hoe je dat vastlegt en zichtbaar maakt, is volledig aan de school zelf.
De inspectie benadrukt verder dat scholen vaak meer professionele ruimte hebben dan ze denken. Dat sluit aan bij het rapport van de Algemene Rekenkamer: er zijn al relatief weinig wettelijke verplichtingen rondom administratieve taken. Het simpelweg schrappen van taken leidt daarom niet automatisch tot lagere werkdruk. Sterker nog, het is nog maar de vraag of het schrappen van regels überhaupt leidt tot het verminderen of verdwijnen van de administratiedruk, als er niet ook gekeken wordt naar wat eronder ligt.

Image

Vertrouwen boven controle

Daar ligt de kern: administratiedruk is zelden een technisch probleem. Het is vooral een cultuurprobleem. Een groot deel van de administratie ontstaat uit de wens om grip te houden op kwaliteit, processen en resultaten. Maar die behoefte aan controle vertaalt zich razendsnel in extra formats, extra checklists en extra bewijsdrang.

Wat als we het omdraaien? Wat als we niet beginnen met controle, maar met vertrouwen? Leerkrachten hebben geen moeite met data of verantwoording, stelden we al vast. Ze willen best analyseren en registreren, als het maar betekenisvol is. Als er maar ruimte is voor hun professionele oordeel en zij mee kunnen denken over wat zij registreren, wanneer en met welk doel.

Wanneer teams overstappen van controleren naar faciliteren, gebeurt er iets belangrijks: administratie wordt weer een hulpmiddel in plaats van een hindernis, dossiers worden kleiner en overzichtelijker, gesprekken gaan over onderwijs in plaats van bewijsvoering, tijd in de groep neemt toe en eigenaarschap en professionele trots groeien.


Die beweging vraagt geen grote stelselwijzigingen, maar bewuste keuzes in de dagelijkse praktijk. Kleine veranderingen, die samen een groot verschil maken. Daarom sluiten we af met een paar concrete handvatten om administratiedruk te verminderen en het eigenaarschap van leerkrachten te versterken:

  • Maak een strikte scheiding tussen de wettelijke eisen en eigen keuzes en communiceer daar helder over. Laat leerkrachten meebeslissen over welke gegevens belangrijk zijn. Eigenaarschap groeit wanneer leerkrachten invloed hebben op wat er wordt vastgelegd. 
  • Organiseer regelmatig, bijvoorbeeld aan het begin of het einde van het schooljaar, korte teammomenten waarin je de administratieve taken inventariseert en deze vraag bespreekt: waarom doen we dit eigenlijk nog?
  • Zorg voor goede communicatie tussen bestuur, schoolleiding en leerkrachten. Vertrouwen van bovenaf is essentieel om werkdruk onderaan te verlagen. 
  • Maak één duidelijk, geïntegreerd systeem leidend, want veel werkdruk komt door dubbel registreren. Richt processen zo in dat andere registraties hier automatisch uit voortkomen. 
  • Leg alleen vast wat leidt tot actie. Zo niet, dan hoort het waarschijnlijk niet thuis in het dagelijkse werk van leerkrachten. Admin moet handelen versterken, niet vervangen. 
  • Bouw vertrouwen expliciet in je werkwijze in. Leg als team vast: we vertrouwen op het professionele oordeel van leerkrachten en gebruiken admin ter ondersteuning, niet ter controle. Maak dit zichtbaar in afspraken, taalgebruik en overlegcultuur, zodat het geen losse kreet blijft, maar onderdeel van de dagelijkse praktijk.


Geschreven door:
Cora de Raaf



Wist je dat leerkrachten, maar ook ib’ers en schoolleiders, met Leeruniek minder administratiedruk ervaren? Dat komt doordat in ons dashboard alles samenkomt op één plek. Meer weten? Plan een vrijblijvende demo met je eigen schoolgegevens!


Plan je gratis demo