17 May, 2023

Hé leerkracht, sta even stil!

Over het belang van reflecteren op het eigen handelen

Wie reflecteert, groeit. Daarom vraag je leerlingen om te reflecteren op hun eigen leerproces. Zo leer je ze nadenken over wat ze hebben geleerd. We beschouwen het inmiddels als een belangrijk onderdeel van het leerproces van leerlingen. Maar als reflecteren zo’n essentiële vaardigheid is, waarom doe je het zelf dan niet net zo vaak als je leerlingen? Wat maakt het moeilijk? En hoe reflecteer je als leerkracht eigenlijk op je eigen handelen? Binnenkort worden de E-toetsen weer afgenomen en verzamel je informatie en kennis over je groep en leerlingen. Het is ook een uitgelezen moment voor zelfreflectie. Zo vergroot je niet alleen je eigen professionaliteit, maar verbeter je ook het onderwijs dat je geeft en de impact die je hebt op de ontwikkeling van je leerlingen.

Meteen aan de slag met reflecteren? Ga naar onze tips!

Wat is reflecteren eigenlijk?

Reflecteren is een manier van leren. Je blikt terug op je eigen handelen en ervaringen en je denkt erover na. Je houdt jezelf bij wijze van spreken een spiegel voor en staat stil bij hoe je werkt, welke keuzes je gemaakt hebt, welke vaardigheden je ingezet hebt en hoe dat uitgepakt heeft. Je komt zo tot nieuwe inzichten en als gevolg daarvan maak je mogelijk andere keuzes voor de komende periode.

Het verschil tussen reflecteren en evalueren

Reflecteren is niet hetzelfde als evalueren. Niet helemaal. Als je evalueert ga je na of je bepaalde doelstellingen bereikt hebt. Je beoordeelt de resultaten van je acties. Bij reflecteren vel je geen oordeel over goed of fout. Je stelt jezelf vragen over het hoe en waarom en je probeert ervan te leren en als gevolg daarvan je gedrag te veranderen. Reflecteren is wel vaak een onderdeel van evalueren.

Zoals in de READ-cyclus. Als je straks de E-toetsen afgenomen hebt, zul je de stappen van deze cyclus weer doorlopen. In de evaluatiefase kijk je naar de groei die je leerlingen doorgemaakt hebben en probeer je deze groei te waarderen en te verklaren:

Waarderen: Verwachtte ik deze resultaten? Ben ik tevreden met deze resultaten?
Verklaren: Wie of wat beïnvloedde de ontwikkeling van mijn leerlingen?

Bij het zoeken naar verklaringen bieden de 7 L’en een houvast. Dit zijn 7 factoren die de ontwikkeling van je leerlingen kunnen beïnvloeden. Jij als leerkracht bent één van die factoren. Dit is dan ook het moment in de cyclus dat je stilstaat bij je eigen handelen in de afgelopen periode en daarop reflecteert.

Waarom reflecteren soms moeilijk is

Goed reflecteren is niet makkelijk. Je wordt namelijk gedwongen om even stil te staan en daar zijn de meeste leerkrachten niet zo goed in. Onderwijsprofessionals en zeker die in het basisonderwijs, zijn gewend om maar door te rennen. Er lijkt altijd wel een gebrek aan tijd te zijn. Vaak wordt er daardoor direct overgegaan op handelen. Maar om het goede te doen voor je leerlingen en dat is wat alle leerkrachten willen, is het noodzakelijk dat je op cruciale momenten, zoals tijdens de halfjaarlijkse analyses, stilstaat om naar de resultaten te kijken, erover na te denken en je eigen rol in het proces mee te nemen.

In teksten kan het trouwens ook. Even stilstaan. Fijn, hè? Zeker na zo’n lange zin als de voorgaande.

Er is nog iets dat reflecteren soms moeilijk maakt. Het vraagt namelijk om open en eerlijk naar jezelf kijken. Dat is best moeilijk, omdat we allemaal geneigd zijn om ons vast te houden aan de vastomlijnde ideeën die we over onszelf, ons handelen en onze omgeving hebben. Als we dat loslaten, zijn we kwetsbaar en dat is ja, gewoon eng. Om goed te kunnen reflecteren, heb je een veilige omgeving nodig, zodat je de vragen over het hoe en waarom kunt en durft te stellen.

En reflecteren is ook moeilijk omdat je misschien nog niet precies weet hoe je moet reflecteren. We gaan er nog te veel vanuit dat zowel leerlingen als wijzelf het al kunnen. Of het wel zullen leren door het gewoon te doen. Hierdoor gebeurt het vaak op een manier die weinig productief is of misschien zelfs negatieve gevolgen heeft. Goed reflecteren moet je leren. Je hebt een methode nodig, goede vragen en vaardigheden om zonder oordeel te kijken naar je eigen rol in het proces.

Aan de slag met reflecteren

Vraag hulp bij het reflecteren. Anderen zien vaak met meer objectiviteit wat er aan de hand is, dan jijzelf. Zeker als het over iets gaat dat hen niet (direct) aangaat. Je moet wel bereid zijn om jezelf kwetsbaar op te stellen en/of in een omgeving verkeren waarin je kwetsbaar kunt en durft te zijn.
Stel jezelf of laat de ander open vragen stellen. Open vragen geven ruimte voor onderzoek en zetten aan tot nadenken. Open vragen beginnen meestal met wat, waar, wanneer, waarom en hoe.
Reflecteer regelmatig. De READ-cyclus en de 7 L’en helpen je om structureel, dat wil zeggen minimaal 2 keer per jaar tijdens de halfjaarlijkse analyses, te reflecteren en je eigen rol in het geheel niet te vergeten.
Behoefte aan een methode? De STARR-methode helpt je om het reflecteren systematisch en methodisch aan te pakken. Je beschrijft eerst een concrete situatie (S) en geeft daarbij aan wat jouw taak (T) of rol hierbij is. Dan beschrijf je welke acties (A) je hebt ondernomen en wat hiervan het resultaat is (R). Tot slot doe je de daadwerkelijke reflectie (R).
Het reflectiemodel van Korthagen is een ander hulpmiddel dat je kunt gebruiken om systematisch te reflecteren op je eigen handelen. Het model bestaat uit 5 fasen: het ervaren van een situatie, het terugblikken op de ervaring, het begrijpen van de belangrijkste aspecten van de ervaring, het nadenken over alternatief gedrag voor de toekomst en het uitproberen van deze alternatieven.

Geschreven door:
Cora de Raaf

Meer weten over reflecteren op je eigen handelen, evalueren en het bepalen van toekomstige acties naar aanleiding van de E-toetsen?

Schrijf je in voor het gratis webinar ‘Analyseren wordt leuk!’ met Leeruniek.

Inschrijven webinar

Meer nieuws